Artvin Banakna Köprüsü
Banakna Köprüsü, tek kemerli bir taş köprüdür ve 12. yüzyılda inşa edildiği düşünülür. Asırlar boyunca ayakta kalarak günümüze kadar gelmeyi başaran köprünün üzerinde ne sevdalıklar kavuştu, ne canlar hayat kaygısıyla buradan geçti ve köprü ne insanları eskitti. İnsan bu ülkeye bayılmaz mı? İnsan bu ülkeye nasıl kıyar? Artvin’in Borçka ilçesi Deviskel Vadisi içerisindedir.
Borçka’ya bağlı Alaca köyündedir. Devskeli Deresi üzerindeki köprülerden biri olan bu köprü, eski Banakna köyünde olduğu için Banakna adıyla anılmaktadır. Eski bir yerleşim yeri olan ve tarihi kiliseleri barındıran Banakna köyünün adı 1925’te Yangın olarak değiştirilmiş ve sonra da köy olmaktan çıkarılmış. Zaten bugünkü Alaca köyü eski beş köyden oluşmaktadır: Valaşeni (bugün Merkez mahalle), Şuahevi (bugün Ortamahalle), Ohorcini (bugün Orhanlı mahallesi), Sanatisi (bugün Işıklı mahallesi) ve Banakna (bugün Yangınlı mahallesi). İşte, Banakna Köprüsü bugünkü Yangınlı mahallesi sınırları içindedir.
Banakna Köprüsü, Banakna köyünün yukarısında, Devskeli Deresi üzerinde tek kemerli taş köprüdür. Ebrika Kilisesi’ne kadar giden taş döşeli eski bir güzergahta, gözden ırak bir noktada bulunduğu için gümümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Bununla birlikte, köprünün Banakna tarafından kalan ayağı defineciler tarafından tahrif edilmiştir. Henüz incelenmemiş olan Banakna Köprüsü, küçük ama bölgedeki en yüksek köprülerden biridir. Aynı zamanda Borçka’dan Bagini’ye giden yol üzerinde yer alır. Köprü, derenin bir tarafında kalan Banakna, Araveti ile Şuahevi’yi, diğer taraftaki Ebrika, Nigia ve Peturli’ye bağlamaktadır. Petruli’de bulunan Ebrika Kilisesi’ne de buradan ulaşılır. Banakna Köprüsü, büyük bir olasılıkla 12. yüzyılda inşa edilmiştir.
görsel @borckabld
GÖNEN GÜRCÜLERİ
93 Harbi’nde (1877-1878) tarihsel topraklarının Rusların eline geçmesinden dolayı Osmanlı ülkesine göç etmiş olan Gürcülerin yerleştiği yerlerden biri de bugünkü Balıkesir ilidir. Ne var ki, bu bölgeye yerleşen Gürcülerin büyük bir kısmı, Balıkesir bölgesindeki köylerde hüküm süren fakirlik yüzünden ikinci yurt edindiği yerlerden de zaman içinde ayrılmıştır. Gürcülerin Balıkesir’de yerleştiği ilçelerden biri Gönen’dir. Gönen ilçesinde sekiz Gürcü köyü vardır: Balcıdere, Çınarpınar, Çiftlikalanı, Ekşidere, Koçbayırı, Güneşli, Suçıktı ve Pehlivanhoca. Bu köylere yerleşen Gürcülerin nereden göç edip yerleştiğini saptamak gün geçtikçe daha da zorlaşmaktadır.
Bununla birlikte Balcıdede (eskiden Dedeköy) köyündeki Gürcülerin Murgul vadisindeki Ereguna (bugün Erenköy) köyünden geldiği bilinmektedir. Bundan dolayı köye eskiden Ereguna da denmiştir. Ekşidere köyünün Gürcüleri ise, Murgul vadisindeki Osmali (bugün Özmal) ve çevresinden göç etmiştir. Koçbayırı (eskiden Kaplama, Salihiye) Gürcülerinin geldiği yerler de Murgul vadisindeki Gurbini (bugün Petek), Kura (bugün Küre), Baga ve diğer köylerdir. Güneşli (eskiden Dizman) köyünün Gürcüleri Murgul vadisinden, Gurbini, Kura ve diğer köylerden gelmiş. Suçıktı (eskiden Osmaniye?) köyüne yerleşen Gürcülerin Murgul vadisinden, Gurbini ve diğer köylerden gelmiş olduğunu belirtelim.
Diğer köylere gelince: Çınarpınar köyünde yaşayan Gürcülerin nereden göç ettiği bilinmemektedir. Ancak âdet olduğu üzere “Batum’dan göç ettiği” söylenmektedir. Köyden göç nedeniyle buradaki Gürcü sayısı da iyice azalmıştır. Aynı şekilde Çiflikalanı Gürcülerinin geldiği yer konusunda bilgi bulunmamaktadır. Gürcüler yerlerini satıp köyden ayrılmış ve Çiflikalanı köyünün nüfusu da bugün homojen bir yapıya sahip değildir. Pehlivanhoca (eskiden Gürcübayaka) köyündeki Gürcülerin göç ettiği köyler konusunda da bilgi yoktur. Buna rağmen, diğer köylerin Murgul vadisinden göç edip gelmesi, bu üç köyün Gürcülerinin de aynı bölgeden geldiğini düşündürmektedir.
HAYRİYE KÖYÜ (ARMUTLU)
Tarihsel Klarceti (Artvin ili) bölgesi hakkında önemli bilgiler aktaran Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında, bugün Borçka ilçesinde yer alan Adaguli (ადაგული) köyünden 20 hanenin, Deviskeli (დევისქელი) köyünden de 25 hanenin göç etmiş olduğunu yazar. Her hanenin 6-7 kişiden oluştuğunu varsayarsak, Adaguli (Adagül) köyünden 120-140 kişinin, Deviskeli (Kaynarca) köyünden de 150-175 kişinin göç ettiği ortaya çıkar. Klarceti köylerinden göçlere genel olarak bakınca, pek çok köyün nüfusunun çoğuluğunun göç ettiği görülür. Bundan dolayı bu iki köyden göçün de önemli sayı içerdiğini belirtelim. Öte yandan Çiçinadze bu iki köyden göç edenlerin nereye yerleştiği konusunda bilgi vermemiştir. Yakın dönemde yapılmış bir çalışma, bu iki köyden göç edenlerin bugün Yalova ilinde, Armutlu ilçesindeki Hayriye köyüne yerleştiğini göstermektedir. Hayriye köyü, Armutlu ilçesinin beş köyünden biridir ve beş köyün üçü Gürcü köyüdür. Diğer iki köy Selimiye ve Mecidiye’dir.
Bu genel tespitten sonra Hayriye köyünün göçmenlerin yerleşmesinden sonraki tarihini de kısaca aktaralım. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde adı Hayriye (خیریە) olarak kaydedilmiş olan köy, 1935 genel nüfus sayımında, Bursa ilinin Gemlik ilçesine bağlı Armutlu nahiyesinin bir köyüydü ve bu tarihte nüfusu 230 kişiden oluşuyordu. 1960 genel nüfus sayımında Hayriye köyünün eski adı Çiflik olarak verilmiştir. Ancak 1955 genel nüfus sayımında da sadece Hayriye olarak yazılmış olan köyün adının ne zaman Çiftlik olduğu ve ne zaman yeniden Hayriye’ye dönüştürüldüğü bu kayıttan anlaşılmamaktadır. İstanbul ilinin bir ilçesi olan Yalova 1995 yılında il olunca, Armutlu bucağı da ilçeye dönüştürülüp Yalova iline bağlandı. Bu tarihten itibaren Hayriye, Armutlu ilçesinin beş köyünden (Hayriye, Mecidiye, Selimiye, Fıstıklı, Kapaklı) biridir.